11/06/2025
Enflasyon Beklentileri Neden Önemlidir?
Fiyatların sürekli arttığı Türkiye gibi bir ekonomide, enflasyon beklentilerini anlamak büyük önem taşıyor. Enflasyon beklentileri, insanların önümüzdeki aylarda ya da yıllarda enflasyonun ne olacağını düşündüklerini gösterir. Peki bu beklentiler neden bu kadar önemli?
Çünkü beklentiler, gerçeği şekillendirir.
İnsanlar gelecekte enflasyonun yükseleceğini düşündüklerinde, bugünden önlem alırlar ve kendilerini bu fiyat artışlarından korumaya çalışırlar. Tüketiciler alışverişlerini öne çeker, stok yapar ya da daha yüksek maaş talep eder. Firmalar, maliyetlerin artacağını düşünerek fiyatlarını yükseltmeye ve görece uzun vadeli kontratlarını bu beklentiler doğrultusunda oluşturmaya başlar. Profesyoneller ise varlık fiyatlamalarını bu beklentilere göre yapar. Bu davranışlar bütünü, beklentilerin zamanla enflasyonun kendisine dönüşmesine neden olur.
İşte bu yüzden Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) gibi merkez bankaları, enflasyon beklentilerini yakından takip eder. Eğer beklentiler "çıpalanmışsa"—yani insanlar enflasyonun kontrol altında tutulacağına güveniyorsa—merkez bankası politikaları daha etkili olur ve enflasyonu kontrol etmek kolaylaşır. Çünkü herkes aynı beklenti çıpasına inanırsa, bu beklenti gerçekleşen enflasyona dönüşür. Bu durumu "kendini gerçekleştiren kehanet” olarak adlandırmak yanlış olmaz. Ancak beklentiler kontrolden çıkarsa, ekonomi pusulasız bir gemi gibi fırtınalı sularda yol almaya başlar ve gerçekleşen enflasyonun nereye varacağını kimse kestiremez. Bu belirsizlik ortamı ise politika yapıcıların en son isteyeceği durumdur.
Peki, kimin beklentisi daha önemli? Hanehalkları tüketim ve tasarruf kararlarını enflasyon beklentilerine göre belirler. Bu yüzden hanehalkları, talep yoluyla fiyatlar üzerinde baskı oluşturabilir. Fakat günün sonunda fiyatları ve maaşları belirleyen firmalardır. Bu sebeple belki de en çok firmaların beklentilerine kulak vermeliyiz. Firmalar enflasyonun artacağını bekliyorsa, fiyatlarını artırır, kontratlarını bu beklentiye göre düzenler ve müşterilerine bu beklenti doğrultusunda fiyat teklif eder. Ayrıca çalışanlarını başka firmalara kaptırmamak için daha yüksek maaş teklif etmek durumunda kalabilirler. Bu tür adımlar ise gerçekleşen enflasyonu daha da yükseltir.
Bu sonuçlar sadece teorik modellere dayanmaz. Son dönem ampirik araştırmalar, özellikle yüksek enflasyon dönemlerinde firmaların enflasyon beklentileri ile fiyatlandırma, istihdam, yatırım ve borçlanma kararları arasında güçlü bir ilişki olduğunu gösteriyor. Firmalar enflasyonun düşeceğini bekliyorsa geleceğe yönelik daha iyimser oluyorlar, fiyatlarını artırma eğilimleri azalıyor ve yatırım yapma konusunda daha istekli oluyorlar. Kısaca, belirsizliğin azalması ile birlikte geleceğe duyulan güven artıyor.
Özetle, enflasyon beklentileri yalnızca bir tahmin aracı değil, ekonomik istikrar için bir politika hedefidir. Ekonomiyi doğru yöne çevirmek istiyorsak, firmaların enflasyona dair ne beklediğini anlamak elimizdeki en güçlü pusulalardan biri olabilir.
