Avrupa Uzay Ajansı’nın ve NASA’nın iki X-ışını uydu teleskobu, Sabancı Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Ersin Göğüş’ün projesi kapsamında bir nötron yıldızı gözleyecek.
Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Ersin GöğüşSGR J1935+2154 olarak adlandırılan yüksek manyetik alana sahip nötron yıldızı, son bir aydır çok şiddetli X-ışını patlamaları sergiliyor. Gözlenen yüksek enerjili patlamalar 27 Nisan tarihinde 24 saatlik süre zarfında 400’ü aşkın patlama kaydedilerek doruğa ulaştı. Bu patlamaların her biri, Güneş’in milyonlarca yılda ancak yayabileceği miktarda enerjiyi, bir saniyeden kısa sürede yayıyor. Bu patlamalar nötron yıldızının şiddetli manyetik alanı nedeniyle meydana geliyor. SGR J1935+2154 nötron yıldızının manyetik alan şiddeti 20 milyar Tesla! Bir başka deyişle, yeryüzündeki en şiddetli manyetik alanlardan olan tıbbi MR cihazının ürettiğinin yaklaşık on milyar katı mertebesinde.
Gözlenen kısa süreli patlamalar ve nötron yıldızının kendi sürekli ışıması X-ışını dalgaboyu bandında gerçekleşiyor. Dünya atmosferi X-ışınlarının dünyaya ulaşmasına engel oluyor. Bu sebeple atmosfer, yeryüzünde yaşam için çok önemli olan bir koruyucu kalkan görevi üstleniyor. X-ışınlarını bu nedenle dünya yüzeyindeki teleskoplarla gözleyemiyoruz, bu tür astrofiziksel olayları gözlemek sadece Dünya yörüngesinde ve atmosferin ötesinde uydu teleskopları ile mümkün oluyor.
Dünya yörüngesinde halen faaliyette olan 10 X-ışını uydu teleskobu var. Bunlar arasında en yüksek çözünürlükle görüntü elde edebilen NASA’nın Hubble’dan sonra en yüksek maliyetli uydu projesi olan Chandra X-ışını Teleskobu.
Chandra, Öğretim Üyemiz Ersin Göğüş’ün sunduğu gözlem projesi kapsamında 18 Mayıs günü 20,000 saniye süre ile SGR J1935+2154 nötron yıldızı sistemini gözleyecek. Elde edilecek veriler ileri görüntü işleme yöntemleri uygulanarak incelecek. Bu yolla patlamaların etkisi ile nötron yıldızı çevresinde meydana gelen etkilerin anlaşılması hedefleniyor.
Chandra X-ışını Teleskobu
Faaliyette bulunan en gelişmiş bir diğer X-ışını teleskobu ise XMM-Newton. Avrupa Uzay Ajansı’nın en büyük uydu projesi. XMM-Newton, etkin X-ışını toplayabilme kabiliyetine sahip. Bu sayede yüksek zaman çözünürlüklü ışık eğrisi (zaman serisi) ve hassas X-ışını tayfı elde etmemizi sağlıyor. SGR J1935+2154 nötron yıldızı, 13 Mayıs günü aynı proje kapsamında 50,000 saniye boyunca XMM-Newton’un odağında olacak. Elde edilecek verilere uygulanacak zaman serisi analizi ile nötron yıldızının dinamik özellikleri, tayf incelemeleri ile de patlamaların çevresel etkilerinin enerji karakteristikleri ortaya çıkacak.
XMM - Newton
SGR J1935+2154 Dünya’ya yaklaşık 30,000 ışık yılı uzaklıkta. Yani şu anda gözlediğimiz patlamaların ışıması aslında 30,000 yıl önce nötron yıldızından yayılmış, bize ancak şimdi ulaşıyor. Kaynağın bu denli uzakta olması nedeniyle patlamalar Dünyada yaşam için risk oluşturmuyor. Patlamaları gözlediğimiz X-ışınları da zaten atmosferde soğuruluyor.
